Het zal je maar gebeuren: je laatste ouder is overleden en je wordt bij de notaris geroepen voor de erfenis. Als die het testament voorleest, blijkt dat jij als enige van de kinderen bent onterfd. Oké, de relatie met je vader was niet geweldig en er zijn periodes geweest dat jullie elkaar niet zagen en hij was ook niet erg te spreken over je partner, maar dit had je niet zien aankomen.

Toch komt het steeds vaker voor: ouders die een kind onterven. Vertroebelde relaties als gevolg van samengestelde gezinnen zijn hier nogal eens debet aan. Maar liefst 84 procent van de notariskantoren krijgt gemiddeld één keer per maand te maken met onterving, blijkt uit recent onderzoek van onder meer de Vereniging van Familie- en Erfrecht Advocaten Scheidingsmediators (vFAS). Dertig jaar geleden maakte een notaris dat circa één tot twee keer per jaar mee.

Al die ontervingen leiden ook tot meer rechtszaken: een kwart tot de helft van de dossiers van erfrechtadvocaten gaat over onterving. Want onterfde kinderen kunnen in de tegenaanval gaan; ze kunnen namelijk nooit volledig onterfd worden. Een onterfd kind houdt altijd recht op zijn zogeheten legitieme portie. Dat is de helft van het bedrag dat het kind zou krijgen als er geen testament zou zijn. Dat wordt berekend over de zogeheten legitimaire massa (de waarde van de erfenis, plus bepaalde giften die de overledene tijdens zijn leven heeft gedaan).

Het kind ervaart onterving als een afwijzing door zijn ouder(s)

Erna Kortlang notaris

„De discussies gaan vrijwel altijd over de omvang van die legitimaire massa, bijvoorbeeld door de (gestegen) verkoopwaarde van een huis”, vertelt Pauline Hentenaar-Polderman, erfrechtadvocaat en bestuurslid van de vFAS. „Die waarde bepaalt mede hoeveel geld het onterfde kind kan opeisen.”

In sommige gevallen is de drijfveer van de ouder(s) om een kind uit te sluiten van de erfenis duidelijk. Als het kind bijvoorbeeld (gok)verslaafd is of crimineel, gaan ouders vaak over tot onterving om te voorkomen dat hun geld verkeerd wordt besteed. Of als er geen contact meer is met het kind. Of omdat het kind, in de ogen van de ouders, een partner heeft die ze ervan verdenken dat hij het geld gaat verkwanselen zodra hun kind van hen erft.

En toch, zeggen veel notarissen en advocaten, hoe redelijk onterving ook lijkt, het is vaak een harde beslissing. „Het kind ervaart onterving als een afwijzing door zijn ouder(s)”, aldus notaris Erna Kortlang, partner bij TeekensKartens Advocaten Notarissen in Leiden. „Bovendien wordt de verstandhouding tussen het onterfde kind en de andere kinderen er ook niet beter op.”

Om het ouder én kind makkelijker te maken, hebben enkele organisaties op het gebied van erfrecht alternatieven voor onterving op een rijtje gezet.

OPTIE 1

Geef kind de helft

In plaats van je kind te onterven, kun je in je testament bepalen dat het de helft van zijn of haar erfdeel krijgt. Dat komt vriendelijker over dan onterving. Bovendien hoeft het kind dan niet meer in actie te komen om zijn legitieme portie op te eisen. Tegen halvering van de erfenis kan het kind namelijk geen bezwaar aantekenen. In de praktijk krijgt het kind op deze manier net zo veel van de erfenis als wanneer het was onterfd.

OPTIE 2

Stel een bewind in

Geef het kind zijn normale deel van de erfenis, maar zet er een bewind op. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de ouder ervan overtuigd is dat het kind niet met geld kan omgaan. Omdat het (gok)verslaafd is of crimineel. De bewindvoerder beheert de erfenis van het kind. Dat kan hier tegen ingaan door zijn legitieme portie op te eisen. Dan vervalt het bewind. Accepteert het kind het bewind en dus zijn hele erfdeel, dan kan het om de vijf jaar door de rechter laten toetsen of het al in staat is om zijn vermogen zelf te beheren.

OPTIE 3

De tweetrapsraket

Geef het kind zijn normale erfdeel, maar neem als ouder een bepaling op in je testament dat het geld, na het overlijden van het kind, naar een goed doel gaat. Of leg vast dat het kind eerst zijn eigen vermogen moet opeten en dan pas aan zijn erfenis mag komen.

„Dit alternatief voor onterving haalt veel creativiteit in het kind naar boven”, aldus notaris Kortlang. „Het kan bijvoorbeeld zijn hele eigen vermogen wegschenken of in vakanties steken, waarna hij aan de besteding van zijn erfdeel kan beginnen.”

OPTIE 4

Maak je vermogen op

Als ouder kun je een zo groot mogelijk deel van je vermogen opmaken – verre reizen maken, eten in sterrenrestaurants – zodat er weinig overblijft voor je kinderen. „Verreweg het leukste alternatief voor onterving”, vindt notaris Kortlang. „Al is dit lastig als het grootste deel van je vermogen in je huis zit. Of als je geld achter de hand wilt houden voor je oude dag.”

Nog een punt: als je geld steekt in een nieuw huis, komt dat huis gewoon in de erfenis terecht, en dus bij je kinderen. Hetzelfde geldt voor een kunstcollectie. Een paar ton spenderen zonder dat dit uiteindelijk bij je kinderen terechtkomt, is een hele kunst.

OPTIE 5

Schenken is geen optie

Het lijkt simpel: schenk als ouder bij leven zoveel mogelijk geld aan goede doelen. Dan valt er voor geen enkel kind meer iets te erven. Maar zo werkt dat niet, legt advocaat Pauline Hentenaar uit. „Alles wat je in de laatste vijf jaar voor je overlijden aan een goed doel hebt geschonken, telt mee voor de nalatenschap en dus voor de omvang van de legitieme portie die een onterfd kind kan opeisen.”

Ook schenkingen aan andere kinderen tellen mee, ongeacht het tijdsbestek. „Heeft je zus in de loop der jaren bijvoorbeeld 10.000 euro gekregen omdat ze zo goed voor moeder zorgde, dan telt die schenking mee in het nagelaten vermogen.”

OPTIE 6

Legaat voor kind met verstandelijke beperking

Onterving komt vaak voor bij kinderen met een verstandelijke beperking. Erft dat kind namelijk ‘gewoon’ mee, dan moet zijn bewindvoerder bij de kantonrechter voortdurend rekenschap afleggen over de erfenis. Ook moet de bewindvoerder namens het kind met de andere erfgenamen meepraten over zaken als de verkoop van het ouderlijk huis. Niet handig.

„Als ouder kun je je kind dan een legaat nalaten ter grootte van de legitieme portie”, legt notaris Erna Kortlang uit. „Zo krijgt het kind net zoveel als wanneer het zou zijn onterfd.”

OPTIE 7

Ga trouwen

Stel, je bent weduwe, je bezit 1 miljoen euro en je hebt twee kinderen aan wie je je vermogen niet toevertrouwt na je dood. Je hebt wel een vriend met veel minder vermogen. Trouw je met hem in een zogeheten uitgebreide gemeenschap van goederen (te regelen bij de notaris in de huwelijksvoorwaarden), dan krijgt hij bij jouw overlijden automatisch 5 ton (zorg dan wel dat hij zijn eigen vermogen per testament niet aan jou nalaat, anders belandt dat na je eigen overlijden alsnog bij jouw kinderen).

Het deel dat de moeder behoudt, kan ze dan per testament naar eigen inzicht verdelen. Ook hier kunnen de kinderen altijd hun legitieme portie nog opeisen, maar in elk geval niet meer over die 1 miljoen euro die hun moeder eerder bezat. Risico: als je gaat scheiden, ben je wel die 5 ton kwijt.

OPTIE 8

Mediation

Onenigheid met je kind voor je overlijden bijleggen is natuurlijk de allerbeste manier om onterving te voorkomen. Dat kan via een nalatenschapsmediator. „In zo’n gesprek kan de ouder uitleggen waarom hij of zij het ene kind meer of minder wil nalaten”, aldus Hentenaar. „Bijvoorbeeld omdat het ene kind vermogend is en het andere niet.”

De ouder kan ook een considerans opnemen in het testament, waarin wordt uitgelegd waarom het vermogen wordt verdeeld zoals is bepaald. „Dat leidt vaak tot meer begrip bij het onterfde kind.”

Meer weten over onterven van een kind of alternatieven voor een onterving? Of wil je weten welke mogelijkheden je als onterfd kind hebt?

Voor gratis advies van een erfrechtspecialist bel 0229-295477 of mail naar: info@vzbadvocaten.nl 

of check: https://www.vzbadvocaten.nl/advocatuur/erfrecht/

Advocaat erfrecht in Hoorn

Advocaat erfrecht in Zwaag

Advocaat erfrecht in Andijk

Advocaat erfrecht in Hoogkarspel

Advocaat erfrecht in Grootebroek

Advocaat erfrecht in Enkhuizen

Advocaat erfrecht in Alkmaar

Advocaat erfrecht in Volendam Edam

Advocaat erfrecht in Waterland